Phố Trần Quang Khải

Từ phố Lý Tự Trọng đến phố Tam Bạc dài 745m, cắt qua các phố: Minh Khai, Lê Đại Hành, Đinh Tiên Hoàng, Hoàng Văn Thụ, Lý Thường Kiệt. Phố thuộc đất xã Gia Viên cũ. Trước giải phóng thuộc khu Trung ương. Lúc mới mở gọi là đại lộ Hăngri Rivie (Boulevard Henri Rivière).

Henri Rivière là trung tá Hải quân Pháp, tổng chỉ huy lực lượng viễn chinh Pháp ở Bắc Kỳ. Từ tháng 3/1883, y đã đánh chiếm Hồng Gai, Hà Nội, Nam Định… Ngày 19/5/1883, bị quân ta và quân Cờ Đen của Lưu Vĩnh Phúc phục kích đánh cho đại bại ở Cầu Giấy (Hà Nội). Y và một số sĩ quan, binh lính pháp bỏ xác tại trận. Sau trận này quân Pháp ở nhiều nơi hoang mang dao động đến nỗi tên sĩ quan Pháp thay thế Henri Rivière đã định rút bỏ Hà Nội, Nam Định về cố thủ ở Hải Phòng.

Sau cách mạng tháng Tám đổi gọi là phố Đinh Tiên Hoàng. Phố mang tên Trần Quang Khải từ năm 1954.

Trần Quang Khải (1241-1294) là con thứ ba của vua Trần Thái Tông (Trần Cảnh) và là em cùng mẹ với vua Trần Thánh Tông. Ông được giao chức Thượng tướng Thái sư, cùng với Trần Quốc Tuấn là hai người lãnh đạo chủ chốt trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần thứ hai và lần thứ ba, có công lớn trong trận Chương Dương, Hàm Tử. Ông được vua Thánh Tông ban lá cờ thêu hai dòng chữ: "Nhất đại công danh thiên hạ hữu, Lưỡng triều trung hiếu thế gian vô" (lập công danh một thời thiên hạ còn có, trung với hai triều vua thế gian không ai như ông). Trần Quang Khải còn là một nhà thơ có thi phẩm Lạc Đạo tập trong đó có bài "Tụng giá hoàn kinh sư" nổi tiếng.

Phố to đẹp, trước đây thuộc khu người Âu. Ngay năm 1885 đã có một số nhà xây bằng gạch kiên cố, tuy nhiên từ năm 1887 công cuộc xây dựng mới được đẩy mạnh sau khi Pôn Be (Paul Bert) có kế hoạch thúc đẩy nhanh chóng việc xây dựng mở mang Hải Phòng thành một vị trí chiến lược cả về quân sự lẫn kinh tế. Cùng với một số phố khác, phố Hăngri Rivie đã được nhắc đến trong một tài liệu của Pháp ấn hành vào năm 1891.

Thời Pháp thuộc nhân dân ta thường gọi đoạn Lý Thường Kiệt - Hoàng Văn Thụ là phố Mười Bảy Gian, có lẽ lúc đầu phố chỉ có 17 nhà. Phố rộng và thẳng, có nhiều công sở, xưởng máy của người Pháp và những ngoại kiều khác như Sở Hối đoái, Nhà băng Konko - Shosen (của Nhật). Ở phố còn có Sở Mật thám (nay ngôi nhà này là trụ sở Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố).

Xưởng Rôbe (Robert) mang tên chủ người Pháp. Ông vốn là lính trong chiến tranh thế giới lần thứ nhất, sau khi giải ngũ sang Đông Dương làm giầu. Xưởng Rôbe - Stai ngày trước sau là Nhà máy cơ khí Duyên Hải (nay đã chuyển ra ngoại thành) nơi cùng với một số địa phương khác trên miền bắc đã dấy lên phong trào thi đua sôi nổi trong những năm 60: "Sóng Duyên Hải, gió Đại Phong, cờ Ba Nhất, Trống Bắc Lý".

Đầu phố, giáp với vườn hoa Kim Đồng hiện nay, trước đây có vườn hoa nhỏ nhân dân quen gọi là vườn hoa Chéo. Ở đây có một cây đa cỏ thụ và một cái miếu nhỏ, được dân đến lễ bái rất đông, sau trở thành một tụ điểm mê tín nên đã bị dỡ bỏ.

Tháng 3/1956, Đài thát thanh Hải Phòng đặt ở ngõ 42 phố này sau đó mới chuyển địa điểm chính về Tô Hiệu như hiện nay.

Một số đơn vị, cơ quan cũng đặt ở phố này như: Bệnh viện Phụ sản, Hội Liên hiệp phụ nữ, Công ty Du lịch, dịch vụ Hải Phòng, Sở Ngoại vụ.

Phố Trần Quang Khải gắn liền với một số sự kiện lịch sử của thành phố. Sau cách mạng tháng Tám, trụ sở Ủy ban Hành chính thành phố lúc đầu đặt ở tòa Đốc lí cũ, sau quân đội viễn chinh Pháp quay trở lại theo hiệp định 6/3 đã chuyển về nhà Sapphănggiông, sau đó lại chuyển tới trường Trí Tri để đảm bảo an toàn cho cơ quan đầu não của thành phố. Khu vực chợ Trần Quang Khải hiện nay, ngày trước có ngôi nhà hai tầng gọi là nhà Nông - công - thương. Ngôi nhà này tháng 11/1945 dùng làm trụ sở của thành bộ Việt Minh Hải Phòng và một số tổ chức như Đảng Dân chủ, Thành hội Phụ nữ, Thành đoàn thanh niên cứu quốc… Trụ sở Đoàn Công an xung phong từng đặt ở đây; nơi đây đã diễn ra những trận đánh ác liệt chống lại quân đội viên chinh Pháp.