Phố Nguyễn Trãi

    Từ Ngã Sáu (Ngã Năm cũ) cắt qua phố Máy Tơ đồng thời qua đầu phố Võ Thị Sáu đến đường Lê Thánh Tông dài 650m. Phố thuộc xã Gia Viên cũ, trước giải phóng thuộc khu Ga. Lúc mới mở là hai phố: Phố Ruăng (Rue de Rouen) là từ đầu đến ngã năm Võ Thị Sáu, Máy Tơ, Nguyễn Trãi hiện nay; phố Vécđoong (Rue de Verdun) là từ điểm tiếp giáp với phố Ruăng tới đường Lê Thánh Tông hiện nay.

    Ruăng (Rouen) nguyên là thủ đô xứ Noócmăngđi (Normandie), nay là tỉnh lị tỉnh Xen Anhphêriơ (Seine Inférieur) nước Pháp. Ruăng có cảng lớn và là trung tâm lớn về khoa học, kĩ nghệ, văn hóa. Ở đây còn nhiều nhà thờ cổ kính và đồ sộ. Ruăng cũng là nơi nữ anh hùng nữ anh hùng dân tộc Pháp Gian Đa (Jeanned’ Arc) bị kẻ thù thiêu sống.

    Sau cách mạng tháng Tám hai phố Ruăng và Vécđoong hợp lại, gọi là phố Trần Quang Khải. Từ năm 1954 mang tên Nguyễn Trãi cho đến nay.

    Nguyễn Trãi (1380-1442), tổ tiên ông vốn quê ở xã Chi Ngại, huyện Phượng Sơn (nay thuộc huyện Chí Linh, tỉnh Hải Hưng). Đến đời cha Nguyễn Trãi mới dời về làng Ngọc Ổi (sau đổi là Nhị Khê), huyện Thượng Phúc (nay là Thường Tín, Hà Tây).

    Năm 1400, nhà Hồ mở khoa thi đầu tiên, ông đỗ Thái học sinh (tiến sĩ) được giữ chức Ngự sử đài chánh chưởng. Giặc Minh sang xâm lược nước ta, ông lui về ở ẩn chờ thời. Khi Lê Lợi khởi nghĩa ở Lam Sơn, Nguyễn Trãi đã tìm đến, dâng “Bình Ngô sách”, được Lê Lợi tin cậy cho ở bên mình để bàn mưu tính kế đánh giặc và làm tất cả công việc giao thiệp với đối phương.

    Do bọn nịnh thần ghen ghét tài năng và căm giận tính cương trực của Nguyễn Trãi nên lợi dụng việc Lê Thánh Tông mất đột ngột ở Trại Vải (Lệ Chi viên), chúng ghép ông vào tội giết vua và bị tru di tam tộc. Đến đời Lê Thánh Tông ông mới được xuống chiếu tẩy oan.

    Nguyễn Trãi là vị anh hùng dân tộc và nhà văn hóa lớn của nước ta. Ông để lại nhiều tác phẩm: Ức Trai di tập, Quốc âm thi tập, Quân trung từ mệnh tập, Dư địa chí, Lam Sơn thực lục, Văn bia Vĩnh Lăng, nổi bật nhất là Bình Ngô đại cáo. Cốt lõi tư tưởng của ông là Nhân Nghĩa.

    Phố được mở chủ yếu để vận chuyển hàng hóa ra vào các kho ở Cảng, vì vậy trước đây phố hết sức vắng vẻ, dân cư thưa thớt, nhất là đoạn phía cuối đường. Nay đoạn cuối đường vẫn là các kho hàng hóa. Ngoài ra còn có một xưởng chế tạo đồ gỗ và một của hàng dịch vụ vật liệu và vận chuyển thuộc công ty kim khí.

    Đoạn đầu phố khá đông vui. Do yêu cầu phát triển văn hóa phục vụ nhân dân, năm 1962 ta đã xây dựng bãi chiếu bóng Lạc Viên, năm 1990 trên cơ sở của bãi chiếu bóng này, xây dựng phòng chiếu Video 200 chỗ ngồi. Năm 1991 lại xây dựng thành rạp chiếu bóng Lạc Viên với trên 500 chỗ ngồi. Đoạn này ở phía đông đường là bãi Máy Tơ. Thời Pháp thuộc là bãi trống, sau giải phóng là nơi hoạt động thể thao, trong kháng chiến chống Mĩ có lúc chở thành kho bãi. Ngày nay đã chở thành sân vận động Máy Tơ.