Phố Nguyễn Khuyến

    Từ phố Lương Khánh Thiện đến phố Trần Phú dài 225m. Phố thuộc đất làng An biên cũ, trước giải phóng thuộc khu Ga. Lúc mới mở gọi là Agiăng Ghinê (Rue Agent Guinet) nghĩa là đại lý của hãng Ghinê, có lẽ trước đây trên phố đặt cơ sở của hãng này. Sau cách mạng tháng Tám gọi là phố Đặng Trần Côn. Năm 1954 mang tên như hiện nay.

    Đặng Trần Côn (sống vào khoảng nửa đầu thế kỷ XVIII) người làng Nhân Mục, tục gọi là làng Mọc, huyện Thanh Trì phía đông kinh thành Thăng Long, nay thuộc khu Đống Đa, Hà Nội. Ông rất ham học, lúc đó kinh thành cấm đốt lửa ban đêm, ông phải đào hầm đốt đèn để học. Tính phóng túng nên sau khi thi Hội không đỗ, ông không đi thi nữa mà nhân chức Huấn đạo tại một trường ở phủ, sau được làm tri huyện rồi Ngự sử đài chiếu khám. Ông là tác giả của Chinh phụ ngâm viết bằng chữ Hán và còn để lại một số bài thơ khác. Chinh phụ ngâm là tác phẩm tố cáo chiến tranh phi nghĩa, bênh vực, cảm thông với nỗi đau khổ của người phụ nữ. Tác phẩm này được nhiều người đương thời dịch ra quốc âm, trong đó có hai bản dịch của Đoàn Thị Điểm và Phan Huy ích là nổi tiếng hơn cả.

    Nguyễn Khuyến (1835-1909) quê ở làng Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Nam Hà hiện nay. Vì đỗ đầu cả ba kỳ thi Hương, thi Hội, thi Đình nên gọi là tam nguyên, Yên Đổ. Ông được làm quan ở Huế và nhiều nơi khác, về nghỉ hưu mới 50 tuổi, lúc quân Pháp mở rộng hoạt động ra Bắc Kì. Khi Pháp bình định được Bắc Kì đã ép ông công tác nhưng ông kiên quyết từ chối, cam chịu sống thanh bần, giữ vững tiết tháo. Nguyễn Khuyến là nhà thơ lớn của nước ta cuối thế kỷ XIX.

    Ngõ 125 phố Lương Khánh Thiện hiện nay trước đây là đoạn kéo dài của phố Nguyễn Khuyến, nên gọi là Agent Guinet Prolongé, thông sang tân phố Lê Lơi bây giờ. Trong những năm 1951-1955, đoạn nối dài này đổi gọi là phố Hàn Thuyên, sau đó thành ngõ và mất tên. Hiện nay ngõ 125 Lương Khánh Thiện không còn rộng như trước nữa nhưng ngõ 280 Lê Lợi, đầu kia của ngõ 125 vẫn còn khá rộng và được trải nhựa – dấu vết của một phố ngày nào.

    Vào khoảng những năm 20 phố này còn thưa thớt với các biệt thự nằm rải rác. Trong những ngày đầu khàng chiến chống Pháp phố bị phá hoại một phần do những trận đánh ác liệt quanh khu vực nên một số biệt thự không còn.

    Phố Nguyễn Khuyến từng diễn ra những trận đánh ác liệt trong những ngày đầu kháng chiến chống Pháp. Cuối tháng 11/1946, tự vệ khu 6, khu 7 phối hợp với đại đội 2 và đại đội Ký Con đã vay đánh địch ở Ga xe lửa và chặn địch tấn công sân vận động Giơnô lúc đó do một phân đội chiến sĩ ta giữ, gây cho chúng nhiều thiệt hại.

    Khoảng giữa những năm 80 chợ Ga ra đời. Trước đó chợ họp tên phố Trần Nhật Duật. Tuy nhiên việc thành lập chợ Ga cũng không chấm dứt được việc họp chợ trên hai phố Trần Nhật Duật và phố Nguyễn Khuyến.

    Ngày nay phố Nguyễn Khuyến với hai bên phố là những hàng hoa quả, hải sản tươi sống, hàng khô như tôm, cá, mực…nên phố lúc nào cũng ồn ào và đông đúc.