Từ đường họ Mạc

    Vào thế kỷ 16 tại làng Cổ Trai huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương (nay là xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng) dòng họ Mạc mà người đầu tiên là Mạc Đăng Dung đã dựng lên nghiệp đế và chính nơi đây trở thành kinh đô thứ hai của một triều đại phong kiến đã có một thời thịnh trị.

    Trong cuốn "Đại Việt Thông Sử", sử thần Quý Đôn đã ghi "Tháng này (tức tháng 6 năm 1527), Đăng Dung vào kinh thành ngự nơi chính điện, tế trời ở Nam Giao, dựng tôn miếu, lấy Hải Dương là Dương Kinh". Mạc Đăng Dung sau khi lên ngôi đã cho xây cung thất tại khu vực Cổ Trai, Ngũ Đoàn, họ Mạc cũng xây dựng khu Từ đường và lăng mộ riêng mà nhân dân thường gọi là Mả Lăng.

    Năm 1592 nhà Mạc bị lật đổ. Lăng tẩm, tôn miếu nhà Mạc bị chúa Trịnh tàn phá, san phẳng. Họ hàng thân thích nhà Mạc phải phiêu bạt, thay tên đổi họ, lưu lạc khắp nơi, tránh sự trả thù tàn sát của chúa Trịnh. Sau một thời gian dài, đến đời Nguyễn, (vua Duy Tân), những hậu duệ của dòng họ Mạc đã trở lại quê hương chung sức dựng ngôi Từ đường làm nơi thờ cúng các bậc tiền nhân dòng họ. tại thôn Cổ Trai, xã Ngũ Đoàn, huyện Kiến Thụy, Hải Phòng hiện tại là một công trình kiến trúc có quy mô vừa phải mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, được dựng vào mùa xuân tháng 2 (Duy Tân năm thứ 10 (năm 1916)

    Từ đường còn lưu giữ được những di vật là đồ tế tự, sắc phong, bia đá. Đặc biệt ở đình Đại (cổ Trai) có tấm bia đá được tạc vào thời Cảnh Thịnh (1799) nói về sự tái lập ấp Phan, được trang trí tỉ mỉ, mang dấu ấn một thời kỳ nghệ thuật điêu khắc đã thịnh đạt. Một tấm bia khắc ghi về thế hệ các vua Mạc tổ tiên.

    Từ đường Họ Mạc tại Cổ Trai, Kiến Thụy có nội dung lịch sử rất phong phú về dòng họ Mạc, vương triều duy nhất ở Hải Phòng. Sau này vường triều đó đã được các sử gia đánh giá “Việc nhà Lê sụp đổ nhà Mạc thay thế là một sự kiện có ý nghĩa tiến bộ được nhiều người ủng hộ. Không nên coi việc này là sự cướp ngôi”.

    Từ đường họ Mạc được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 2002.